Ne razlikuje tamu oko sebe, i tamu u sebi.
Miloš Crnjanski, Seobe

 

U svom divljem i lirskom romanu zvuci Srbije su izraziti i neponovljivi; muškarci i žene pevaju u duetu u kojem ″setno kolo sestara″ iz vojničkih pevanja, i ″narikanja i jecaji″ žena – oni, napola ludi kad odlaze u rat, a one besne od tuge kad im se ne vrate – odgovaraju jedni drugima u mračnom preplitanju nerazumevanja. Da se Srbija nikada ne može rešiti okova svoje ratom obuhvaćene istorije, poenta je lajtmotiva ″beskrajnog plavog kruga” u ″Seobama″, koga je Vuk Isakovič prvi put video budeći se na obali Dunava, u osvit bitke. Lamenti Srba, borbenog naroda bez države, podseća nas Crnjanski, odjekuju kroz vekove.

Prvi put objavljen 1929. roman ″Seobe″ jednog od najvećih pisaca našeg prkosnog naroda, pojavljuje se nakon već velikih dela koje nam je dao – “Lirika Itake” (1919), “Priče o muškom” (1920), “Dnevnik o Čarnojeviću” (1921), “Iris Berlina“.

Postavljene na scenu vojnog pohoda 1744. u vreme kada su se srpski vojnici borili pod austrougarskom komandom protiv Francuza i Prusa, a njihove porodice bile korišćene da nasele Krajinu kako bi stvorili tampon-zonu ka Turcima, ″Seobe″ prate sudbine srpskog oficira Vuka Isakoviča, njegove žene i njegovog puka. Porodični roman tri lika i nacionalni roman o Srbima u Habzburškoj monarhiji za vreme vladavine Marije Terezije, naslikan poetskim jezikom retke dubine, razgranao se u povest o opštoj tragediji nepripadanja, o lutanju, potrazi za smislom i snovima o utočištu.

Tri života, i jedna od mnogih katastrofalnih godina po srpski narod – Vuk Isakovič, iznemogli vojnik koji vodi svoj puk ″divljaka i krvožednika″ duž i preko granica tadašnje Evrope, njegov brat Aranđel, grabežljivi trgovac, i Dafina, Isakovičeva žena, čija je preljuba vodi u preranu smrt, krvarenjem pri pobačaju.

″Seobe″ su roman čiste lirike, oblik koji se hrani osećanjima, i tu liriku Crnjanski, u svom rasplamsanom i zrelom pisanju, koristi da osenči spektakularnu brutalnost srpskih vojnika dubljim tonovima značenja. Dafina je u tom pogledu nešto bolja; iako je njena ženstvenost (″one drhtave grudi, jaka bedra″), podjednako jednodimenzionalna kao i nad-muževnost Isakovičevih pljačkaša (″Кakvi muškarci! Kakvi kosmati muškarci!″), pokazuje se da je do njene nevernosti došlo iz osujećenja, time što je uvek ostavljana kao žena, stalno iščekajući muškarce da se vrate, nemoćna da dela.

Seksualnost i vojevanje, Eros i Tanatos, uokviruju sve važne veze romana, najočiglednija od njih, dolivanje ulja na vatru napetosti između pravoslavnih, srpskih vojnika i njihovih katoličkih, austrougarskih vladara. S Marijom Terezijom na prestolu, bečki dvor je isprva u nesuglasici sa Isakovičem i njegovim surovim ljudima; dvorjani su čudna i egzotična stvorenja sa ″sjajnim grmljem cveća, perja i oslikanih lica, golih grudi″. No, u suretu sa tim rokoko prikazima ženske moći, srpski ratnici, naviknuti na kaljugu ratovanja, udaranje konja i otvaranja lobanja neprijatelja golim rukama, postaju neobično oslabljeni, podležući zavodljivoj izveštačenosti svojih ženstvenih gospodara.

Kao i njegova supruga pre njega, Isakovič se počinje osećati nemoćnim da kontroliše svoj život ali i život svojih ljudi. Bez korena, prezreni, Srbi smatraju da je njihova nacionalnost posmatrana kao ″nejasna stvar, u čije postojanje carski oficiri ne osećaju potrebu da veruju″. Suočavajući se s egzistencijalnim očajem prognanih i raseljenih kroz istoriju, Isakovič se suočava sa stalnim promišljanjima o beskorisnosti života. Bolestan od beskrajnih prelazaka granica i stalnih premeštanja, nada koju Isakovič veže za zvezdu u svom ″beskrajnom plavom krugu″, stari je srpski san – jedna poslednja seoba koja bi ga odvela domu, ″bezgraničnoj, snegom zavejanoj Rusiji″.

U romanu Crnjanskog nema smisla tražiti objašnjenja za muke Srbije. Čitajući ″Seobe″, podsećamo se argumenta Milana Kundere da je lirika oblik kome bi trebalo prilaziti s oprezom jer, iako je njen intenzitet osećanja nezanemarljiv, takođe je i opojan.

U mnogim vekovima naše burne istorije, Isakovičeva zvezda i dalje obasjava ovaj deo kopna koji nazivamo domom.

Miloš Crnjanski 

Miloš Crnjanski je rođen 1893. godine u Čongradu, školovao se kod fratara pijarista u Temišvaru, studirao u Rijeci i Beču, završio komparativnu književnost, istoriju i istoriju umetnosti u Beogradu.

U međuratnom periodu bio je profesor i novinar, istaknuta figura modernističke književnosti, polemičar u nizu raznorodnih pravaca, urednik antikomunistički orijentisanog lista Ideje. Kao niži diplomatski službenik, kao ataše za štampu i dopisnik Centralnog presbiroa, boravio je u Berlinu (1929–1931, 1935–1938) i Rimu (1938–1941). Kao novinar, specijalni dopisnik i reportažni pisac reprezentativnih beogradskih listova Politika i Vreme, izveštavao je iz Španskog građanskog rata i iz skandinavskih zemalja.

U 1941. godini priključio se emigrantskoj vladi Kraljevine Jugoslavije u Londonu, u kom ostaje do 1966. godine. Označan kao predratni simpatizer pronemačke politike nije mogao dobiti prikladno zaposlenje – radio je kao knjigovođa u obućarskoj radnji i prodavac knjiga, ostajući često bez posla i u krajnjoj životnoj oskudici. Tek 1966. godine dozvoljeno mu je da se vrati u Beograd, u kojem je umro 1977. godine.

Kao romansijer, pesnik, putopisac, dramski pisac, pripovedač, novinar, on je obeležio i istorijsku i književnu pozornicu srpskog jezika. U svojoj životnoj i umetničkoj sudbini spojio je neka od najznačajnijih svojstava srpske i evropske istorije: visoku umetničku vrednost, samotništvo i siromaštvo, apatridsku sudbinu koja je postala evropska sudbina pisca, nepoznatost i privatnost egzistencije kao sadržaj savremenog duhovnog lika. Vrativši se u Beograd, svom lutalaštvu pripojio je povratak u zavičaj. I premda nikada nije u javnoj svesti imao onaj značaj i ono mesto koje je zasluživao kako po osećajnosti i duhovnosti svojih dela tako i po savršenstvu njihovog umetničkog izraza, Miloš Crnjanski ostaje najveći srpski pisac u dvadesetom veku.

Dela Miloša Crnjanskog koja možete pronaći u našoj knjižari, možete pogledati ovde.